Το τριήμερο της Αποκριάς έχει ιδιαίτερη σημασία για όλους στο χωριό, όπου εκτός από τους μασκαρεμένους που τριγυρνούν στις γειτονιές, τα γαϊτανάκια των παιδιών και τα μουσικά πάρτυ, την Κυριακή της Αποκριάς καίμε τα "Κατσίποδα".
Τα Κατσίποδα, όπως ονομάζεται, είναι ένα έθιμο που έχει ξεκινήσει από πολύ παλιά στο χωριό μας με σκοπό να εκδιωχθούν τα "κακά πνεύματα" των ημερών!
Σύμφωνα με το έθιμο, τις μέρες που προηγούνται της Κυριακής της Αποκριάς, οι Συκιώτες επιδίδονται στην κοπή και συγκομιδή θάμνων που ονομάζονται "κατσίποδα" στην τοπική μας διάλεκτο (όπως και το έθιμο, οι θάμνοι που προορίζονται για καύση έχουν την ίδια ονομασία, κατσίποδα), με σκοπό τη χρήση τους για τη δημιουργία μεγάλων φωτιών. Γύρω από αυτές τις φωτιές, στήνονται χοροί ντόπιων αλλά και επισκεπτών το βράδυ της Κυριακής των Αποκριών.
"Κατσίποδα", τι είν' τούτο;
- Ετυμολογική προσέγγιση του όρου
Το "κατσίποδο" -ενικός της λέξης (τα) "κατσίποδα"-, για τους Συκιώτες, είναι ένας τύπος ακανθώδους θάμνου. Όρος "κατσίποδο" όμως, στην επίσημη ελληνική γλώσσα, δεν υπάρχει. Το "κατσίποδο" λοιπόν, ως όρος, προέρχεται από τη λέξη "κατσιποδιά", που σύμφωνα με την ετυμολογία της λέξης, προέρχεται από τη σύνθεση των λέξεων κατσίκι + πόδι. "Κατσιποδιά" στην καθομιλουμένη είναι η γρουσουζιά ή η γκρίνια.
Στην τοπική μας διάλεκτο, οι Συκιώτες χρησιμοποιούμε συχνά τη λέξη "κατσιποδιασμένος" για κάποιον ο οποίος είναι ιδιαίτερα γκρινιάρης και μίζερος, που δε σηκώνει λέξη, ενώ ο "κατσικοπόδαρος" στην καθομιλουμένη είναι ο γνωστός μας γρουσούζης, αυτός που με την κακή του διάθεση, φέρνει κακά αποτελέσματα για τον ίδιο και τους γύρω του. Υπό αυτή την άποψη, είναι πολύ πιθανό, το έθιμο της καύσης των "κατσιπόδων" να συμβολίζει την απελευθέρωση των κατοίκων από εκείνα τα "κακά πνεύματα" που φέρνουν γκρίνια, μιζέρια ή -και- γρουσουζιά!
Προσπαθώντας να προσεγγίσουμε τον όρο "κατσίποδα" από διαφορετική σκοπιά, θα μπορούσαμε να πούμε πως η ονομασία των θάμνων (κατσίποδα) και κατ' επέκταση του ίδιου του εθίμου, προέρχεται από αυτούς καθαυτούς τους θάμνους και τα χαρακτηριστικά τους. Πρόκειται για εξαιρετικά πυκνούς, ακάνθινους θάμνους, χαμηλού ύψους, σχετικά επικίνδυνους να αγγιχθούν με γυμνό χέρι. Οι "γκρινιάριδες" λοιπόν θάμνοι, οι οποίοι είναι και "μαζεμένοι" - κοντοί, σα να συνοφρυώνονται από την "γκρίνια" και το θυμό τους, "ξεσπούν" με τα αγκάθια τους σε όποιον προσπαθεί να τους αγγίξει!
Ίσως οι γνωστικοί μας πρόγονοι να σκέφτηκαν τα παραπάνω και να μερίμνησαν, μία φορά το χρόνο να τους παίρνουν την "κασίδα" και την "κατσιποδιά", καίγοντας τους... Και έτσι, ταυτόχρονα, να διώχνουν και τη δική τους γρουσουζιά - κακιά διάθεση, πηδώντας μέσα από τη φλόγα που υψώνεται μέσω της καύσης τους!
Η τέλεση του εθίμου
Τα "κατσίποδα", όπως είπαμε και παραπάνω, συγκεντρώνονται συνήθως μια-δύο μέρες πριν την Κυριακή της Αποκριάς, σε εξωτερικό χώρο με σκοπό την καύση. Το βράδυ της Κυριακής, τα "κατσίποδα" ανάβουν. Στο χώρο οι φλόγες φωτίζουν τα χαρούμενα πρόσωπα, το κρασί και το τσίπουρο ρέουν, με αφθονία.
Μικροί, μεγάλοι, μασκαρεμένοι, παραδίδονται στη μέθη και στη χαρά του χορού, της συντροφιάς και της παρέας, της παραδοσιακής ή και αποκριάτικου τύπου μουσικής, που συνοδεύουν το έθιμο, το οποίο διαρκεί μέχρι την καύση όλων των θάμνων. Γύρω από τα φλεγόμενα "κατσίποδα" στήνονται χοροί ντόπιων αλλά και επισκεπτών, οι οποίοι τελικώς πηδούν πάνω ή μέσα από τη φλόγα, σύμφωνα το έθιμο. Το άλμα από μόνο του συμβολίζει τον εξαγνισμό της ψυχής μέσω της φωτιάς. Ο άλτης που κουβαλά μαζί του το κακό πνεύμα των ημερών της αποκριάς, τη γρίνια του και τη γρουσουζιά του, πηδά πάνω από τη φωτιά, όπου και γίνεται ο εξαγνισμός του κι επιστρέφει στην άλλη πλευρά "καθαρός" και φωτισμένος. Ήρεμος, χαρούμενος και τυχερός. Όσο μεγαλύτερη η φλόγα κατά τη στιγμή του άλματος, τόσο μεγαλύτερο και το κατόρθωμα για τον άλτη, σε έναν άτυπο διαγωνισμό τόλμης και θάρρους μεταξύ των καρναβαλιστών!
Έθιμο με ρίζες στην αρχαιότητα και την πρώιμη εποχή του Χριστιανισμού
Η καύση των "κατσιπόδων" είναι μία ιεροτελεστία η οποία τελείται στο χωριό εδώ και πολλούς αιώνες. Σύμφωνα με τους ντόπιους Συκιώτες, είναι μια διαδικασία εξαγνισμού που εκδιώκει τα κακά πνεύματα της μιζέριας από τον τόπο, διώχνει το κακό, το θυμό και τη γρουσουζιά και μας έρχεται από πολύ παλιά. Το έθιμο "πλησιάζει" το έθιμο του Κλήδονα, το οποίο τελείται σε πολλά μέρη της Ελλάδας αλλά και στις γειτονικές Αφέτες.
Επίσημα, μνημονικό σχετικά με το από ποια ιστορική περίοδο προέρχεται το έθιμο, δεν έχει καταγραφεί. Αν αναλογιστούμε ωστόσο παρόμοια έθιμα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, μπορούμε με ασφάλεια να καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως πρόκειται για μία τελετουργία η οποία έχει τις ρίζες της στην παγανιστική αρχαιότητα ή στην πρώιμη εποχή του Χριστιανισμού.
Από την αρχαιότητα, η φωτιά είναι στοιχείο εξαγνισμού και μεταμόρφωσης, ανανέωση της ζωής και της ενέργειας. Στις αρχαίες και σύγχρονες παραδώσεις υπάρχει το έθιμο του Αϊ Γιάννη που πηδώντας πάνω από τη φωτιά εκφράζει την αλλαγή και το πέρασμα από τη μία κατάσταση σε άλλη. Συμβολίζει την πνευματική αρχή, την υπέρβαση και τη φώτιση. Προστατεύει και καταστρέφει για να δημιουργήσει το νέο που θα έρθει.
Στην αρχαία Ελλάδα εκφράζεται με το θεό Ήφαιστο, των κατασκευαστή των κεραυνών και τη θεά Εστία «η κυρία της φωτιάς», και τον Ερμή διαμεσολαβητή μεταξύ θεών και ανθρώπων. Ο Πυθαγόρας σχετίζει τη φωτιά που είναι το πρώτο στοιχείο με το τετράεδρο που είναι το πρώτο σχήμα στην γεωμετρία. Στον Χριστιανισμό είναι οι “πύρινες γλώσσες” και η έλευση του Αγίου Πνεύματος, η θεία αποκάλυψη.
Στην Αίγυπτο εκφράζεται με την πυραμίδα που είναι το κοσμικό κέντρο το αρχέγονο ιερό βουνό. Συμβολίζει την ανώτατη πνευματική, ιεραρχική και μυητική κατάσταση.
Στους Ινδιάνους, ο σαμάνος- θεραπευτής στην σκηνή του ανάβει την ιερή φωτιά που είναι η διαμονή του Μεγάλου Πνεύματος και εγκαθιδρύει ένα διάμεσο μεταξύ Θεού και ανθρώπου.
Το έθιμο, με την πάροδο του χρόνου και ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε εποχής, έχει τον δικό της συμβολισμό. Επί Τουρκοκρατίας, ο χορός γύρω από τη φωτιά και το άλμα μέσα από αυτή ή από πάνω της, έβγαζε τον πόθο των σκλαβωμένων για τη λευτεριά. Τότε, οι Συκιώτες, πιθανώς να έπαιρναν ειδική άδεια από την Οθωμανική διοίκηση των Λεχωνίων για την τέλεση του εθίμου.
Σε παλαιότερα χρόνια, αμέσως μετά τον εσπερινό της Κυριακής της Αποκριάς, οι φωτιές άναβαν. Οι ετοιμασίες για την αναβίωση του εθίμου σήμερα αρχίζουν νωρίτερα. Οι σύλλογοι, τα σπίτια της κάθε γειτονιάς, οι οικογένειες, φροντίζουν για τη συλλογή και την κοπή των θάμνων από τα δάση και τα ρουμάνια πέριξ του χωριού κατά τις προηγούμενες ημέρες, την άμμο και το νερό κατάσβεσης, το ακριβές μέρος πυράκτωσης και τέλεσης του εθίμου, το κρασί, το τσίπουρο και το φαγητό.
Mία μεγάλη φωτιά στήνεται στην πλατεία της Συκής και είναι σήμα κατατεθέν του χωριού εκείνες τις ημέρες. Διάφορες φωτιές σε κάθε γειτονιά ανάβουν συνήθως αργότερα το βράδυ από τους κατοίκους οι οποίοι συγκεντρώνονται παρέες-παρέες για να αποκρέψουν και να κάψουν τα κατσίποδα τους.
Το έθιμο της Καύσης των Κατσιπόδων της Συκής Πηλίου, αν και ομοιάζει με πολλά άλλα έθιμα των Αποκριών ανά την Ελλάδα, όπως οι Τζαμάλες των Ιωαννίνων, Το έθιμο των «φανών» στην Κοζάνη και άλλα, είναι μοναδικό τόσο για το Πήλιο, όσο και για όλη την Ελλάδα. Είναι ίσως το πιο παλιό έθιμο, σχεδόν απαράλλαχτο από την αρχαιότητα, ως σήμερα στο χωριό μας.
Δείτε τις εκδηλώσεις που προγραμματίζονται για το τριήμερο της Αποκριάς στη Συκή, εδώ: Εκδηλώσεις, πάρτι, σούβλες και κατσίποδα στη Συκή το τριήμερο της Αποκριάς
Δείτε περισσότερα για τα έθιμα του χωριού εδώ
Commentaires